Tarihin Sonu ve Son İnsan

Tarihin Sonu ve Son İnsan

Adnan Karakaş

Trt Haber Editörü

Japon asıllı Amerikalı siyaset bilimci Francis Fukuyama, “Tarihin Sonu” tezini 1988–1989 ders yılında davet edildiği bir konferansta anlatır önce. Ardından The National Interest dergisinde 1989’da “Tarihin Sonu mu?” başlıklı makaleyle yazıya döker. Ve nihayetinde tezin altını doldurmaya çalıştığı “Tarihin Sonu ve Son İnsan” adıyla 1992’de kitap hâline getirir. Bu tezin detaylarına geçmeden önce Ağustos ayında Afganistan’da yaşananları hatırlayalım.

Tarihe gömülmüş Afganistan’dan tarihin sonuna…

Afganistan’ın Başkenti Kabil’de Hamid Karzai Havalimanı ve çevresi 16 Ağustos 2021 tarihinde insanlık dramına sahne oldu: Ajanslardan önce, havalimanına girmeye çalışan binlerce insanın, Amerikan askerlerinin havaya ateş açması üzerine kaçıştığı görüntüler düştü. Daha sonra her gelen görüntü, bir öncekini aratacak kadar kötüydü. Uçaklara binmeye çalışırken birbirini ezen kalabalıklar… Terminalde park hâlindeki uçağa çıkmak için merdivenden körüğe çıkmaya çalışan insanlar… Ve en nihayetinde pistte hareket hâlindeki ABD uçağının çevresini saran, uçağın bir yerlerine tutunanlar… Havalanan uçağın iniş takımına tutunanların metrelerce yükseklikten yere çakılması…

Sosyal bilimciler arasında yaygın olan o vecizeyi hatırlatalım: “Pis bir gerçek, güzelim teoriyi berbat etti.” Kabil’de yaşananların kısa tasviri ve özlü sözden hareketle “Tarihin Sonu” tezinin berbat olduğunu ileri sürecek değilim. “Tarihin Sonu” tezini ortaya attıktan 32 yıl sonra Francis Fukuyama’nın, insanın kanını donduran görselleri nasıl yorumlayabileceğini tahmin etmek güç değil. Yıllarca tartışılan tezi, buna dair makaleleri ve verdiği röportajlardan hareketle Fukuyama’nın, son derece soğukkanlı bir edayla o görüntüleri şöyle yorumlaması muhtemeldir: Tarihe gömülmüş bir devletten tarihin sonundaki ışıltılı liberal devlete geçmek için ölümü göze alan insanlar! Çünkü ABD’de resmî yoksulluk sınırı Üçüncü Dünya ülkelerinde en iyi durumdaki insanlardan daha yüksek yaşam standardı sağlamaktadır. Ve bu refahı, onuru ve özgürlüğü sağlayan liberal..