Siyer koronolojisi Hz. Peygamber’in (s.a) hayatındaki olaylarının doğru olarak tarihlendirilmesini amaçlayan, siyer ilminin bir alanıdır. Bu konunun astronomik veriler ve takvim bilgisi ile de doğrudan alakası olduğu için rivâyetlerin yanında teknik imkanlardan da istifâde edilmektedir. Siyer olayları belli bir takvime göre tasnif edildiğinde aralarında irtibatların kurulması kolaylaşır. Kronolojik altyapısı olmayan bir eser sadece tematik bir anlatımdan ibaret kalabilir. Böyle bir eserde âyetlerin sebebi nüzûl temelinde doğru anlaşılması zorlaşacağı gibi Hz. Peygamber’in hayatındaki tebliğin evrelerinin de tam olarak kavranamayacağı açıktır.
Hz.Peygamber’in hayatını kronolojik açıdan üç bölüme ayırmak mümkündür. Bunlar şu başlıklar halinde listelenebilir :
– Nübüvvet Dönemi Öncesi: Hz. Peyamber’in (s.a) çocukluğu ve gençliğini kapsayan bu dönem yaklaşık olarak 40 yıldan ibarettir.
– Nübüvvetten Sonra Mekke Dönemi: Nübüvvetten hicrete kadar olan bu dönem kaynaklara göre 10 veya 13 yıldan ibarettir.
– Nübüvvetten Sonra Medine Dönemi: Hicretten Hz. Peygamber’in vefâtına kadar olan bu dönem 10 yıldan ibarettir.
Bu yazıda bu dönemlerden ilki üzerinde durulacak ve önemli olaylar kronolojik bir sıraya göre zikredilecektir.
Hz. Peygamber’in hayatı hakkında en az bilgi bulunan bir dönem olması, mevcut bilgilerin bir kısmında birbiri ile çelişen tarihlerin bulunması ve Nesîʾ uygulaması (Arapların ayları ertelemesi) nedeniyle bu dönem hakkında ortaya tutarlı bir kronolojinin koyulabilmesi oldukça zordur. Buna rağmen bu dönemde meydana gelen olayların büyük bir kısmının öncelik sonralık açısından bir sıralamasının yapılması ve yıllık veya birkaç yıllık zaman dilimlerinde tarihlendirilmesi mümkün görünmektedir.
Nübüvvet öncesi Mekke dönemini birçok noktadan başlatmak mümkündür. Fakat Hz. Peygamber’in doğumundan kısa bir süre önce meydana gelen ve Kurʾân-Kerîm’de de hakkında Fil Sûresi nâzil olan Fil Vakʾası ile başlamak daha doğru olur.
Kaynaklarda farklı rivâyetler bulunmakla beraber yaptığımız incelemeler neticesinde Fil Vakʿası’nın Hz. Peygamber’in doğumundan 55 gün önce, Muharrem ayında meydana gelmiş olduğuna dair rivâyetin[1] birçok açıdan teyid edilebildiği anlaşılmaktadır.
Hz. Peygamber’in (s.a) hicretten 53 sene önce doğduğuna dair doğrudan ve dolaylı birçok bilgi bulunmaktadır. Bunlardan ilki onun 63 sene yaşadığı ve Medine’de 10 sene kaldığını bilgisidir. Bu bilgiye göre Hz. Peygamber (s.a) hicretten 53 sene önce doğmuş olur.Diğer taraftan Hz. Peygamber (s.a) ile yaşıt olan veya ondan büyük olanların yaşları üzerinden de benzer hesaplar yapıldığında aynı netice elde edilmektedir. Meselâ hanımı Ḫadîce’nin 13 yaş,amcasıḤamza’nın Hz. peygamber’den 4 yaş, el-ʿAbbâṡ’ın da 3 yaş büyük olduğu bilinmektedir.[2] Bunun gibi diğer sahâbeden de destekleyici birçok örnek bulunmaktadıdır. Mesela el-ʿAbbâṡ Hz. Peygamber’den (s.a) 3 yaş büyük olduğu bilinmektedir.
Hz. Peygamber’in doğumu hicretten 53 sene önce Rebîʿulevvel ayında olduğu bilinmekle beraber bu ayın milâdî karşılığını doğru olarak tespit edebilmek oldukça zordur. Çünkü daha önce de ifâde ettiğimiz gibi Hz. Peygamber zamanında Araplar bazı senelerin sonunda fazladan bir ay ekledikleri Nesîʾ adı verilen bir uygulamaya başvurarak ayların her zaman aynı mevsime denk gelmesini sağlamaya çalışırlardı. Bu eklemelerin hangi ayların sonunda yapıldığı tam olarak bilinmediği için de ilgili senenin hicrî ayının karşılığını hesaplayarak tespit etmek doğru netice vermemektedir. Dolayısıyla Hz. Peygamber’in (s.a) doğumu ile ilgili olarak bazı eserlerde verilen 20 Nisan 571 Pazartesi tarihi bazı eski kaynaklarda da bulunmasına rağmen[3]Nesîʾ uygulaması dikkate alınmadan hesaplanmış olduğu için doğru olması mümkün görünmemektedir.
Hz. Peygamber’in (s.a) çocukluğu ve gençliğine dair bazı olayların tarihleri şöyledir:
▪Fil Vakʿası:Muharrem -53H / 570M*
Kâbeyi yıkmak üzere Ebrehekumandasında Yemen’den gelen ve içinde bir veya birkaç fil bulunan Habeş ordusu Mekke yakınlarındaki el-Muğammes’e vardı. Fakat Ebrehe’nin bu girişimi başarısız oldu ve ordusu Allah’ın yardımı ile bozguna uğradı.[4]Bu olay Hz. Peygamber’in doğumundan 55 gün önce meydana gelmiştir.[5]
▪Hz. Peygamber’in (s.a) Doğumu:10 RebiʿulevvelPazartesi -53H / 570M
Hz. Peygamber (s.a) Fil Vakʿası’nın meydana geldiği sene doğdu. Yaygın haberlere göre 12 Rebîʿulevvel Pazartesi günü doğduğu söylenmekte ise de ayrıntılı olarak tedkik edildiğinde bu konuda güvenilebilecek tek haberin 10 Rebiʿulevvel olduğu anlaşılmaktadır.[6]
▪Hz. Peygamber’in (s.a) Sütanneye Verilmesi:-53H / 570M
Hz. Peygamber (s.a) doğduktan kısa bir süre sonra Benî Saʿd b. Bekr kabilesinden Ḥalîme bnt. Ebî Ẑuʿeyb adında bir sütanneye verildi. Ḥalîme’nin kabilesi Mekke’den yaklaşık 50-70 km. mesafedeki bulunan ve nisbeten daha yüksek ve yayla havasında sahip olan bir yerde yaşamakta idi. Bunun yanında konuştukları Arapça da diğer kabilelere göre daha fasih olduğu için Kureyş kabilesi genellikle çocuklarının hem hastalanmaması hem de Arapça’yı düzgün konuşabilmesi için sütanne olarak bu kabileden olan kadınları ederdi.
▪Hz. Ebû Bekr’in Doğumu:-51H / 572M-573M
Hz. Ebû Bekr’in yaşı dört halife arasında Hz. Peygamber’e (s.a) en yakın olanı idi. Aralarında yaklaşık olarak iki yaş vardır. Çünkü Hz. Ebû Bekr’in Fil Vakʿası’ndan 2 yıl 4 ay sonra doğduğu rivayet edilmektedir.[7]
▪Hz. Peygamber’in (s.a)Kaybolması: -49H / 574M
Hz. Peygamber (s.a) sütannesi Ḥalîmeile beraber Benî Saʿd b. Bekr yurdunda 5 yaşına kadar kalmış, bu arada bir defa geri getirilip tekrar götürülmüştür. Son olarak annesine teslim edilmek üzere 5 yaşında iken Ḥalîme tarafından Mekke’ye getirilirken şehrin girişinde kaybolmuştur.[8] Bir süre sonra bulunarak dedesi ʿAbdulmuṭṭalib’e getirilmiştir.
▪ ʿOŝmân b. ʿAffân’ın Doğumu: -48H/ 575M -576M
▪ Hz. Peygamber’in (s.a) Annesi ile Medine Ziyareti:-47H/ 576M-577M
Âmine bnt. Vehb kocası ʿAbdullâh’ın kabrini ziyaret etmek üzere Hz. Peygamber (s.a) ve dadısı Umm Eymen’i de yanına alarak Mekke’den Medine’ye gitti.Burada bir ay kaldıktan sonra geri dönüşteMedine ile Mekke arasında bulunanel-Ebvâʾköyüne ulaştıklarında Âmine vefat etti. Dadısı Umm Eymen o sırada 6 yaşında olduğu rivâyet edilen Hz. Peygamber’i (s.a) alarak Mekke’ye vardı.[9]
▪ʿAbdulmuṭṭalib’in Vefatı: -45H/ 578M
Hz. Peygamber (s.a) 8 yaşında iken dedesi ʿAbdulmuṭṭalibvefat etti. Onu da amcası Ebû Ṭâlib’e emanet etti.
▪Kâbe’de Yangın ve Sel: -43H/ 580M
Kâbe’in yanında ateş yapmak isteyen bir kadının Kâbe örtüsünü tutuşturması üzerine çıkan yangında Kâbe’nin duvarları zarar zarar gördü. Kısa bir süre sonra yağan şiddetli yağmurların etkisiyle ortaya çıkan seller de gevşemiş olan duvarların daha fazla çatlamasına ve yarılmasına sebep oldu.[10]
▪Kâbe’den Ceylanın Çalınması:-41H/ 582M
Duvarlarında çatlaklar oluşmuş olan Kâbe’nin içindeki kuyuda bulunan bir ceylan heykeli aralarındaEbû Leheb’in de bulunduğu bazı sefih ve ayyaş kimseler tarafından çalındı ve o sıralarda Mekke’ye gelen bir kervandaki bütün içkiler satın alındı.[11]
▪Hz. Peygamber (s.a) 12 veya 13 yaşlarında amcası Ebû Ṭâlib ile beraber Şam’a yolculuk yaptığına dair siyer kaynaklarında bilgiler bulunmaktadır. Fakat bu husustaki ihtilâflar dikkate alındığında olayın doğru olarak tarihlendirilmesi bir yana meydana gelip gelmediğini açıklığa kavuşturmak bile mümkün görünmemektedir. Bu nedende burada herhangi bir tarihlendirme zikredilmememiştir.
▪ʿOmer b. el-Ḫaṭṭâb’ın doğumu: -37H/ 586M
Farklı rivâyetler olmasına rağmen ʿOmer b. el-Ḫaṭṭâb’ın 29 yaşında iken müslüman olduğu bilgisi daha doğru görünmektedir. Bu bilgiye göre de onun doğum tarihi hicretten 37 sene öncesinde gerçekleşmiş olduğu söylenebilir.[12]
▪ Ficâr Harpleri: -34H / 589M
Câhiliye döneminde meydana gelen bazı savaşlar Ficâr olarak isimlendirilmiştir. Bunlardan sonuncusu -34H senesinde başlamıştır.
▪HılfulFudul: -29H / 594M
Ficâr harplerinin bitiminde yapılan bu anlaşmayla zalime karşı bir birlik oluşturulmuştu. Hz. Peygamberin amcası ez-Zubeyr b. ʿAbdilmuṭṭalib’in başını çektiği ve ʿAbdullâh b. Cudʿân’ın evinde temelleri atılan bu oluşumda Hz. Peygamber (s.a) da bulunmuş ve İslamiyet’ten sonra bile bu anlaşmayı takdir etmiştir.
▪Hubâşe Panayırına Yolculuk: -28H/ 594M -595M
Hz. Peygamber (s.a) henüz bekar olduğu sırada Hz. Hatice’ye ait bir kervan ile ticâret için Mekke ile Yemen arasında kurulan Ḥubâşe panayırına gitti.[13]
▪Hz. Hatice İle Evlilik: -28H/ 594M -595M
Ticarî faaliyetleri sırasında Hz. Peygamber’i (s.a) yakından tanıyan Hz.Haticeonunla hayatını birleştirmeye karar vermiştir.
▪ Hişâm b. el-Muğîre’nin ölümü:-28H / 594M -595M
Ḳureyş’in en önemli şahsiyetlerinden olan Hişâm b. el-Muğîre’nin ölümünü takvim başlangıcı olarak kabul edilmiştir.[14]
▪Hz. Ali’nin doğumu: -25H/ 597M-598M
▪Kıtlık Senesi: -19H/ 603M-604M
Hz. Ali’nin 6 yaşında bulunduğu sene Mekke ve çevresinde büyük bir kıtlık olmuş ve çocukları fazla olan Ebû Ṭâlib sıkıntıya düşmüştür. Bunu göre Hz. Peygamber (s.a) diğer amcası el-ʿAbbâṡ ile konuşarak ona yardım etmek üzere birer çocuklarını yanlarına almışlardır. Hz. Peygamber (s.a) de Hz. Ali’yi yanına almıştır.
▪Kâbe’nin Tamiri: -18H / 604M -605M
Yangın ve seller Kâbe’nin duvarlarına zarar verdiği için yıkılmasından endişe eden Kureyş kabilesi,Kâbe’yi yıkıp yeniden yapmaya karar verdi. İnşaat tamamlandığındaḤaceru’l-Esved’i kimin yerine koyacağı hususunda ihtilâf çıktı. O sırada çıkagelen Hz. Peygamber (s.a) hakem tayin edildi. O da bu meseleyi bütün tarafların memnun olacağı bir çözüme kavuşturdu.
▪ Fâṭıma’nın doğumu: 20 Cemâziyelâḫir-18H/ 15 Ocak 605M Cuma
Hz. Peygamber’in (s.a) kızı FâṭımaKâbe’nin inşa edildiği sıralarda doğmuştur.[15]
Hz. Peygamber’in 40 yıllık hayatında bu olayların dışında da başka birçok hadisenin cereyan etmiş olacağı muhakkaktır. Bunların birçoğu önemsiz olduğu için,bazıları bu yazının uzamasına neden olacağı için zikredilmedi.
Hz. Peygamber’in çocukluğunda ve gençliğinde Şam tarafına yaptığı rivâyet edilen ticâri yolculuklar ile diğer bazı olaylar bilinçli olarak tarihlendirilmedi. Çünkü bu rivâyetlerin mevcut durumu bu tarihlendirmelerin teyidine imkan vermemektedir.
[1] İbn Saʿd, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. Saʿd b. Menîʿ (ö.230/845), et-Ṭabaḳâtu’l-Kubrâ, I, 81, thk. ʾİḥsan ʿAbbâs, Beyrût 1388/1968.
[2]İbn İsḥâḳ, Muḥammed b. İsḥâḳ b. Yesâr el-Muṭṭalibî (ö.151/768), Kitâbu’s-Siyer ve’l-Meğâzî (nşr. Süheyl Zekkâr), s.68, Beyrût 1398/1978; İbn ʿAsâkir, Ebû’l-Ḳâsım Ŝiḳatu’d-Dîn ʿAlî b. el-Ḥasan (ö.571/1176), Târîḫu Dimeşḳ (nşr. ʿAmr b. Ġurâme el-ʿUmrevî), XXXVIII, 258, 1415/1995.
[3]es-Suheylî, Ebû’l-Ḳâsım ʿAbdurrahman b. ʿAbdullâh (ö.581/1185), er-Ravḍ’ul-Unf fî Şerḥi’s-Sîreti’n-Nebevîyye (nşr. ʿUmar ʿAbdusselâm es-Selâmî), II, 98, Beyrût 1421/2000.
*Hicrî tarihlerin karşılığı olan milâdî tarihler tahminidir. Hicrî sene H, milâdî sene de M harfi ile gösterilmiştir.
[4]Fil Sûresi 105/1-5.
[5] İbn Saʿd, et-Ṭabaḳât, I, 81.
[6] İbn Saʿd, et-Ṭabaḳât, I, 81.
[7]Ebû Nuʿaym, Aḥmed b. ʿAbdillâh b. Aḥmed el-Iṡbehânî (ö.430/1039), Maʿrifetu’ṡ-Ṡaḥâbe, thk. ʿÂdil b. Yûsuf el-ʿAzzâzî, , I, 28, Riyâḍ 1419/1998.
[8]İbn Saʿd, et-Ṭabaḳât, I, 91; el-Buḫârî, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. İsmail b. İbrâhîm (ö.256/870), et-Târîḫu’l-Kebîr, III, 454, Ḥaydarâbâd; el-Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Ḥuseyn b. ʿAlî el-Ḫusrevcerdî el-Ḫurâsânî (ö.458/1066), Delâʾilu’n-Nubuvve (nşr. ʿAbdu’lmuʿṭî Ḳalʿacî), II, 21, 1408/1988.
[9]İbn Saʿd, et-Ṭabaḳât, I, 94-95.
[10]ʿAbdurrezzâḳ, Ebû Bekr ʿAbdurrezzâḳ b. Hemmâm b. Nâfiʿ es-Ṡanʿânî (ö.211/827), el-Muṡannef (nşr. Ḥabîbu’r-Raḥmân el-Aʿẓamî), V, 100, Beyrût 1403;el-Ezraḳî, Ebû’l-Velîd Muḥammed b. ʿAbdullâh el-Ġassânî (ö.250/864), Aḫbâru Mekke ve mâ Câe fîhâ mine’l-Âŝâr (nşr. Ruşdî es-Ṡâliḥ Mulaḥḥas), I, 199, 1403/1983 Beyrût.
[11]İbn Ḥabîb, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Ḥabîb b. Umeyye el-Baġdâdî (ö.245/860), el-Munemmaḳ fî Aḫbâri Ḳureyş (nşr. Ḫurşîd Aḥmed Fârûḳ), s. 59-70, Beyrût 1405/1985.
[12]el-Belâẑurî, Aḥmed b. Yaḥyâ b. Câbir b. Dâvûd (ö.279/893), Ensâbu’l-Eşrâf (nşr. Suheyl Zekkâr, Riyâḍ ez-Zerkelî), X, 293, Beyrût 1417/1996.
[13]İbn Saʿd, et-Ṭabaḳâtu’l-Kubrâ, I, 216.
[14] el-Belâẑurî, Ensâbu’l-Eşrâf, X, 172; İbn ʿAsâkir, Târîḫu Dimeşḳ, I, 33.
[15]el-Belâẑurî, Ensâbu’l-Eşrâf, I, 403; eṭ-Ṭaberânî, Ebû’l-Ḳâsım Suleymân b. Aḥmed b. Eyyûb eş-Şâmî (ö.360/971), el-Muʿcemu’l-Kebîr – eṭ-Ṭaberânî (nşr. Ḥamdî b. ʿAbdulmecîd es-Selefî), XXII, 399, Ḳâhire.