Kur’ân’ın ve hadislerin mesajlarını biraz olsun anlayan biri Allah’ın kuluna verebileceği en büyük nimetlerden birinin ilim olduğu gerçeğini hemen fark eder. Hiçbir şey ilim kadar insana şeref katmaz, itibar kazandırtmaz, mevki ve makam elde ettirmez. Çünkü Allah (cc) katında âlim, bilen, yani ilim sahibi olan biri çok büyük bir seviyeyi elde etmiştir. Şehitlerin kanına denk gelen bir seviyedir, âlimlerin mürekkepleri… O âlimler, peygamberlerin varisleridir. Peygamberlerin cihana bıraktığı nebevî mirasın takipçileridir. Dünyada böyle bir şerefe nail olan ilim erbabı, ahirette de cennette de çok büyük mükâfatların sahipleri olacaklardır.

Muallim Peygamber (sas)

Efendimiz (sas) kendisinin gönderiliş gayesini şöyle beyan ediyordu: “Ben bir muallim olarak gönderildim.” (İmam Mâlik, Muvatta, 8) Bu hadis, kaynaklarımızda birkaç farklı rivayet ile gelir. İmam Mâlik, Muvattası’nda hadisi sadece metin olarak aktarır ama İbn Mâce Sünen’inde hadisin sebeb-i vürudunu da aktarır. Abdullah b. Amr b. Âs’ın diyor ki: “Mescid-i Nebevî’de sahâbe iki halka olmuş vaziyette idi. Bir halka nafile ibadet, tesbih, evrad ile meşgul oluyordu; bir diğer halka ise ilmi meseleleri müzakere ediyordu. Efendimiz (sas) bu iki halkaya da baktı ve dedi ki: “İkisi de hayır üzerinedir ama ben muallim olarak gönderildim.” (İbn Mâce, “Mukaddime”, 17) Bu sözün ardından Efendimiz (sas) gelip ilmi müzakere yapan halkanın içerisine oturdu.

Kendisi muallim olarak gönderildiği için ilk günden son güne kadar hep ilim ile meşgul oldu. İlk gün kendi evini, sonra Darü’l-Erkâm’ı, ardından, Yesribli altı delikanlının evini, sonra hicret eder etmez, Kubâ Mescidi’ni ve Darü’s-Sa’d’ı, ardından Mescid-i Nebevî’yi ve kendi menzillerini ve sonra Suffa Mektebi’ni ve daha sonra Medine’nin tamamını bir ilim havzasına çevirdi. Nübüvvet öncesi okuma-yazma bilenlerin sayısı bir elin parmaklarının sayısını geçmezken 23 yılın sonrasında inanılmaz bir miras bıraktı. Her şey bir tarafa 40 kusur tane vahiy kâtibi olan, en az bu kadar da normal bir kâtibi olan bir peygamber var karşımızda… Tabi kendisinin okuma-yazma bilmemesi ve öğrenmemesinin çok farklı hikmetleri vardı. Bunun ilahî bir yönlendirme ile olduğunu söyleyebiliriz. Efendimiz (sas) gibi üstün zekâ sahibi birinin okuma-yazma öğrenmemesi ancak bir ilahî engelleme ile söz konusu olur. Yoksa kendi eşlerine ve sahâbenin tamamına okuma yazma öğrenmelerini teşvik eden bir peygamber neden kendisi öğrenmemiş olsun ki?

İlim ve Eğitim Çerçevesinden İlk İnen Ayetler

Miladî 610 yılının Ramazan ayında ve birKadir gecesinde beklenen an geldi; susayan topraklar yeniden rahmet ile buluştu ve Cibril-i Emin, Muhammedü’l-Emin’e Alak Sûresi’nin ilk 5 ayetini getirdi. Bu muhteşem 5 ayeti bir hatırlayalım:

اِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذ۪ي خَلَقَۚ

“Yaratan Rabbinin adıyla oku!”

خَلَقَ الْاِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍۚ

“O, insanı bir aşılanmış yumurtadan yarattı.”

اِقْرَأْ وَرَبُّكَ الْاَكْرَمُۙ

“Oku! Senin Rabbin en büyük kerem sahibidir.”

اَلَّذ۪ي عَلَّمَ بِالْقَلَمِۙ

“O insana kalemle yazı yazmayı öğretendir.”

عَلَّمَ الْاِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْۜ

“İnsana bilmediklerini öğretendir.”

Bu önemli 5 âyet, dikkatlice okunursa 23 yıllık nübüvvet sürecinin mukaddimesi ve ön sözü olduğu gibi, İslâm’ın en temel meselelerinin de nazarlara verildiği âyetler olduğu anlaşılır. Böyle olduğu için bu âyetleri birçok farklı açıdan okumak mümkündür. Mesela âyetleri iman ve iman hakikatleri açısından okuyabilir ve bu nazarla birçok mesaj alabiliriz. İslâm ve İslâm’ın temel meseleleri açısından okuyabilir ve buradan da birçok nokta yakalayabiliriz. Kur’ân’ın üslup ve mesajları açısından okuyabilir ve daha farklı şeyler alabiliriz. Bu âyetleri ilim ve eğitim ahlâkı çerçevesinden de okuyabilir, bu konuda da çok önemli mesajlar alabiliriz.

İman ve iman hakikatleri mevzusu çok mühim bir mevzu olduğu için ve bu konu ilim ve eğitim ile de alakalı olduğu için bu çerçeveden okuduğumuzda ayetlerden şu mesajları çıkarabiliriz:

1. Yaratma sadece ve sadece Allah’ın kudretinde olan bir şeydir.
2. Yaratma Allah’ın ise elbette yönetme de Allah’ındır.
3. Allah’ın yönetmesini yeryüzünde gerçekleştirecek olan insandır.
4. İnsan, her an büyüklenmeye meyyal bir varlıktır ve bunu yapacağı alan çoğu zaman ilimdir.
5. Bundan dolayı kendisine bahşedilen ilmin kaynağını hiçbir zaman unutmamalıdır.

Demek ki âyetleri okurken eksene bir meseleyi koyup okuduğumuzda daha farklı mesajlar çıkarmamız mümkündür. Dikkat edilirse Alak Sûresi’nin bu ilk 5 âyeti üzerinde durularak okunursa sahih ve selim bir şekilde imanı anlamamıza çok büyük katkı sağlayacaktır.